Hazal Yalın
Bu haftanın seçkisinde Erivan’da KGAÖ doruğu, Türkiye’nin Suriye’nin kuzeyindeki askeri operasyonu, Türki Devletler Teşkilatı ve Turancılık savlarından diğer Küba Devlet Lideri Díaz-Canel’in Rusya ve Çin ziyareti de var. Kommersant’ta Miguel Mario Díaz-Canel’in dünya çeşidini pahalandıran Viktor Heyfets, St. Petersburg Devlet Üniversitesi’nde profesör ve Latin Amerika mecmuasının genel yayın direktörü.
‘Ermenistan’ın güvenliğini sağlamak Rusya’nın vazifesi değil’
Ermenistan Başbakanı Nikol Paşinyan, Erivan’da yapılan KGAÖ Kurul toplantısında sonuç bildirgesine ve “Ermenistan’a yardım” bahisli bildirgeye imza atmayı, bunların Azerbaycan ile çatışmada ülkenin menfaatlerine uygun siyasi değerlendirmeler olmadığı gerekçesiyle reddetti.
Paşinyan, Azerbaycan’ın Ermenistan topraklarını işgal ettiği görüşünde (muhtemelen güneydeki Syunik oblastinin bir kısım toprağını kastediyor) ve KGAÖ Konsey’ini “Azerbaycan tarafıyla, Azerbaycan birliklerinin hükümran Ermenistan Cumhuriyeti topraklarından 11 Mayıs 2021 durumuna derhal ve koşulsuz çekilmesine yönelik mecburî siyasi-diplomatik çabayı hızlandıracak” karar almaya davet ediyor. …
Ayrıca, Dağlık Karabağ hudut çizgisindeki çalışmada yükümlülüklerini yerine getirmediklerini düşündüğü Rusya barış gücüne yönelik şikâyetlerde de bulundu. …
Ermenistan parlamento sözcüsü Alen Simonyan, KGAÖ’nün yaşamasının mümkün olmadığını düşünüyor. Simonyan’a nazaran Ermenistan KGAÖ’ne “Türkiye-Azerbaycan tandemine karşı korunmak için” katılmıştı, lakin bunu almadı. …
Pravda.RU’ya konuşan siyaset bilimci … İosif Diskin, Ermenistan KGAÖ’nden çıkacak olursa bu durumun Rusya’nın bölgedeki yükümlülüklerini “büyük ölçüde azaltacağını” düşünüyor: “Bu durumda orada (Gümrü) askeri üs bulundurmak ve Azerbaycan’la bağlarda devamlı olarak oldukça gergin sorunlar içinde bulunmak da gerekmez.”
Diskin, Rusya’nın Ermenistan’ın ulusal güvenliğini onun kendisi yerine temin etmek zorunda olmadığını da düşünüyor. …
Putin ile Paşinyan ortasındaki canlı görüş alışverişlerine bakılırsa Ermenistan’a birtakım garantiler verildi. Rusya elbette Güney Kafkasya’da, Gümrü’de askeri üssünü tutmaya devam edecek. Bu, pek çok islamcı tehdidin önünü kesiyor; üstelik bunların hepsi Asya’dan geliyor değil. Türkiye’nin, özel operasyonda Ukrayna safında çarpışan “Turan” taburunu finanse ettiğini hatırlayalım.
Dahası Rusya lideri da belirli ki KGAÖ’nün çökertilmesi değil güçlendirilmesi gerektiğinin farkında. … (L. Stepuşova / Pravda.RU, 24 Kasım)
‘Ankara’nın ‘turan ordusu’ kurma çabaları’
Türki Devletler Teşkilatı’nın Semerkand’da yapılan tepesinin çabucak akabinde Türkiye’de, bazıları KGAÖ’ndeki bu ülkelerin ordu birlikleriyle askeri hareketler yapıldı. Ankara son vakitlerde Orta Asya cumhuriyetleriyle gittikçe daha faal bir işbirliği yürütüyor: Silah ve mühimmat tedarik ediyor, ortak tatbikatlar yapıyor. …
Türkiye’de Ulusal Savunma Bakanlığı’ndan yapılan açıklamaya nazaran … şu anda TDT’nda muhtemel krizlere acil müdahale edebilecek bir yapı kurulmakta.
Bu hareketler Semerkand’da yapılan Türki Devletler Teşkilatı başkanlar tepesinin çabucak gerisinden gerçekleştirildi. Türk basını bu forumu “Türkiye Birleşik Devletleri” diye andı ve şuna da dikkat çekti: “Bir trilyon doları aşkın bir ticaret ve hizmet hacmini haiz ve 170 milyondan çok insan barındıran Türki Devletler Teşkilatı, askeri ve siyasi manada tek bir ülke haline gelmekte.”
Bu tepede Erdoğan, KKTC’ne teşkilatta gözlemci statüsü verildiğini ilan etti. Lakin daha sonra Özbekistan Dışişleri Bakanı Vladimir Norov, “Kuzey Kıbrıs’ın bağımsız bir devlet olarak tanınmasının kelam konusu olamayacağını” kesin bir lisanla söz etti. …
Öte yandan Türki Devletler Teşkilatı’na üye bütün ülkeler Isparta’daki hareketlere katılmış değil. Türkmenistan ve Özbekistan tatbikata katılmadılar. …
Son yıllarda Ankara ile Orta Asya ülkeleri ortasında askeri işbirliği ağırlaşmakta. Örneğin Türkmenistan, Türkiye’nin en büyük silah alıcılarından biri oldu. Kırgızistan 2022’de Bayraktar SİHA’larından öbür silah, mühimmat ve savunma tertibatı aldı.
Ankara Duşanbe’ye savunma, “askeri sanayi, güvenlik sıkıntılarında işbirliğini derinleştirme, keza hudut güvenliği ve terörizmle uğraş alanında deneyim paylaşımı sözü” verdi.
Astana da istisna olmadı; Türkiye’den silah alırken Ankara ile ANKA İHA’larının üretimiyle ilgili mukavele imzaladı.
Türkiye, Orta Asya devletlerinin askeri çalışanının eğitimini de yürütüyor.
Batı basını, “Erdoğan’ın Türki lisanlarda konuşan bütün devletlerin katılacağı bir askeri ittifak kurma niyetinin Moskova’da tasaya neden olduğunu” yazıyor. …
“Erdoğan’ın TDT’nı bir askeri ittifaka dönüştürme hedefi” konuşulurken Turancılıktan da yeniden kelam edilmeye başlandı.
Rusya Bilimler Akademisi Dünya İktisadı ve Memleketler arası İlgiler Enstitüsü görevlilerinden Viktor Nadein-Rayevskiy, İzvestiya’ya şöyle yorumladı:
“Türkiye ile Orta Avrupa devletleri ülkeleri ortasında kolluk, istihbarat ve genelkurmaylar seviyesinde işbirliği var. KGAÖ üyeleri de dâhil Türki lisanlarda konuşan bütün cumhuriyetlerden subaylar eğitiliyor. Yıllardır bir ‘Turan ordusu’ kurma fikri de olgunlaşıyor. Lakin eski Sovyetler Birliği ülkeleri yurttaşları bu fikirle şimdi mutabık değiller.”
Nadein-Rayevskiy’e nazaran bu fikre birinci karşı çıkan Kazakistan eski Devlet Lideri Nazarbayev olmuştu. …
Nadein-Rayevskiy şundan emin: Ankara’nın şu anda büyük mali imkânları olmadığı için “Turan ordusunu” kurma işi şimdi gerçekleşmiyor: “Bununla birlikte Türkler imkânları nispetinde bu işe para akıtıyorlar. Kaynaklar öncelikle askerlerin ve yüksek tahsil alan insanların eğitimine gidiyor. Türkler çok gayret gösteriyorlar.” … (K. Loginova / İzvestiya, 20 Kasım)
‘Türkiye’nin operasyonu Rusya’nın operasyonuna engel’
Ankara’daki siyasi-askeri idarenin, yasaklı PKK’nın kolu sayılan SDG’ye yönelik intikamda ne kadar ilerleyeceği şimdi meçhul. Dahası Erdoğan, “Pençe-Kılıç” operasyonunun “sadece havadan yapılmakla kalmayacağını” söyledi. Bu durum Şam’ın muharebe hazırlık durumunu artırmasına yol açtı; zaruret halinde orduya Suriye Arap Cumhuriyeti’nin egemenlik ve toprak bütünlüğünün korunmasını sağlama buyruğu verilecek.
Suriye Arap Ordusu’nun en uygun birlikleri olarak, iç savaş kahramanı Suheyl el-Hasan’ın komutasındaki 25’inci özel tümen (“Kaplan Kuvvetleri”) ve Rusya askeri danışmanlarının yardımıyla kurulup eğitilen 5’inci fırtına kolordusu sayılıyor. Bunların toplam mevcudu 20 bini aşıyor.
Suriye Arap Cumhuriyeti’ne büyük çaplı bir taarruz tehdidi mevcut olduğu sürece Beşar Esad’ın seçkin savaşçıları dış saldırganlığı püskürtmeye hazır olarak ülkelerinde kalacaklar. Hasebiyle, altı ay evvel lisana getirilen, Ortadoğu’dan Ukrayna’daki özel askeri operasyona gönüllülerin geniş bir formda katılması planı donduruldu.
11 Mart’ta Rusya Savunma Bakanı Sergey Şoygu, Rusya Lideri Vladimir Putin’den, operasyonda Rusya’ya yardım etme dileklerini söz eden öteki ülkelerin yurttaşlarının da mevcut orduya katılması fikrini desteklemesini rica etmişti. Bu sırada Rusya Savunma Bakanlığı Yakındoğu uyruklulardan 16 binden çok müracaat almıştı. Onay verildi, fakat fikir hâlâ hayata geçmedi. …
Askeri açıdan buna mahzur olan esas faktör Türkiye’nin tavrı; daha doğrusu Türkiye’nin her an Suriye topraklarındaki operasyonlarını genişletmeye hazır oluşu. Ankara, Suriye’de yürüteceği askeri operasyonlar konusunda Moskova ve Washington’u evvelden uyaracağına dair kamuoyu önündeki vaatlerine karşın vakit zaman öbür türlü davranıyor. … (V. Karnozov / Nezavisimaya Gazeta, 24 Kasım)
‘Miguel Mario Díaz-Canel’in dünya turu’
Küba Devlet Lideri Miguel Mario Díaz-Canel pandemi öncesi devirden beri en uzun turnesinde: Cezayir’e, Rusya’ya ve Türkiye’ye gitti, perşembe günü de Çin’e ulaştı. Dikkat cazip mazeretler: Moskova’da Fidel Castro heykelinin açılışı ve Cezayir’le diplomatik münasebetlerin kuruluşunun 70’inci yıldönümü. Ancak bunlar yalnızca mazeret. Küba Devlet Lideri yatırımlar ve mukaveleler peşinde. Ülkenin yakıta ve eskimiş elektrik sistemine takviye programlarına son derece muhtaçlığı var, ayrıyeten besin ve ilaç da eksik. İktisadın kısmi dolarizasyonu ise şimdi yetkililerin umut bağladığı sonuçları vermedi.
Moskova ve Pekin’e özel bir dikkat gösterildi. Lakin bu da kolay değil. “Tarihi müttefik” Rusya temkinli. Küba’nın Moskova’nın ticari ortağı olarak rolü küçük, SSCB periyodundaki üzere askeri bir kıymet de taşımıyor. Rusya, Moskova ve Havana bağlarını SSCB’nin Karayip kıyılarından “kaçtığı” sıradaki düzeyine yaklaştırmaya yönelik atılacak adımları esasen attı. Küba’nın borçlarının büyük kısmı silindi, şirketlerimiz de adada faaliyete başladılar. Ancak ekonomik manada daha faal yakınlaşma için (yani faizsiz kredi ölçüsünü ve avantajlı güç kaynakları tedarikini artırmak için) Kremlin Kübalıların sadakatini açık formda göstermesini ister. Çok kutuplu bir dünyayı desteklediğine yönelik sıralı beyanatlar kâfi değil.
Havana, Ukrayna krizi sorununda Moskova’yı mesela Kore üzere kayıtsız kuralsız desteklemeye hazır değil. Kübalı yetkililer en çok BM GK’daki oylamalarda Rusya’yı kınayacak açıklamalara çekimser kalabilir. Havana’nın temkinli tavrı, Küba’ya potansiyel olarak kıymetli dayanakta bulunabilecek Rusya ile, alakaların tekrar tesisinde Obama’nın siyasetine ağır ağır geri dönen ABD ortasında hareket yapma zaruretiyle belirleniyor. …
Diaz-Canel’in Pekin ziyaretine gelince… Çinliler ayrıntılara değer verirler; Havana’dan bir heyetin gelmesi ise Washington’a, ABD açıklarında faaliyetini sürdürmeye hazır olduğuna dair açık bir sinyal. Çin’in jeopolitik durumu Rusya’dan daha uygun; hareket için daha fazla alanı var. Washington ile Pekin ortasındaki ticari-ekonomik savaş koşullarında, Çinlilerin daha 1990’larda kurduğu Karayiplerde köprübaşı büyük kıymet taşır. Si Tsinpin’in ekonomik imkânları çok büyük. Lakin Çinliler münhasıran bir bağışçı rolü oynamak da istemiyor ve Havana’nın karşılık olarak teklif edeceklerini bekliyorlar. Acelecilik Doğu’da güzel karşılanmaz. (V. Heyfets /Kommersant, 25 Kasım)