Şap hastalığı, çift tırnaklı hayvanların akut seyirli, çok bulaşıcı ve zoonotik karaktere sahip viral bir enfeksiyonudur. Hastalığın bulaşma oranı yüksek olup, hassas hayvan topluluklarında (popülasyonlarında) % 100’e kadar ulaşabilmektedir. Bu nedenle hastalık ekonomik, siyasi ve ticari taraflardan büyük kıymet taşımaktadır.
Hastalığın etkeni Picornaviridae familyasının Aphtovirus alt kümesinde yer alan şap virusudur. Virusun O , A, C , SAT-1, SAT-2, SAT-3 ve ASİA 1 olmak üzere antijenik olarak farklı yedi farklı serotipi bulunmaktadır. (O) serotipinin II, A serotipinin 32, C serotipinin 5, SAT I serotipinin I, SAT 2 serotipinin 3, SAT 3 serotipinin 4 , ASIA I serotipinin ise I alt tipi vardır. Serotipler ortasında çapraz bağışıklık görülmemesi hastalıkla çabayı güçleştirmektedir.
Virus fizikî etkenlere karşı değişik hassaslık göstermektedir. Isıya dayanıksız olup 37oC’de 12 saatte, 60-65oC de 1/2 saatte, 85oC de ise birkaç dakika da yıkımlanarak etkisiz hale gelmektedir. Lakin düşük ısı derecelerine ve ani donma ve çözülmelere karşı hayli sağlamdır.
UZUN MÜHLET FAAL HALDE KALABİLİR
Enfekte karkaslarda +4oC de 24-48 saatte laktik asit oluşumuna bağlı olarak süratle inaktive(etkisiz) olurken, kan, kemik iliği, lenf bezleri ve iç organlarda uzun mühlet dayanabilir ve ani dondurmalarda iskelet kaslarında da uzun müddet etkin halde kalabilir.
Virus etraf kaidelerine da hayli sağlam olup;
Yapağıda 24 gün
Sığır derisinde 4 hafta
Samanda 15 hafta
Kepekte 20 hafta
Toprakta 4 hafta
Kuru ot ve danede 5 ay mühletle enfeksiyözitesini (bulaşma yeteneğini) koruyabilmektedir.
ŞAP HASTALIĞI NASIL YAYILIR?
Kimyasal etkenlere karşı dayanıksız olan şap virusu pH 7,0- 7,7 de etkilenmemekte (stabil olmakla) birlikte asit ve alkali koşullarda kısa müddette inaktive olmaktadır. Hastalık direkt ve indirekt olarak yayılmaktadır.
Hastalığın en bariz yayılma yolu havada bulunan virusun teneffüs sistemi ile alınmasıyla olmaktadır. Enfekte yahut kuluçka periyodundaki hayvanlar teneffüs, deri, sekret ve ekstretleri, süt ve sperma ile virusu saçmaktadır. Hastalık bulaşık (kontamine) hayvan eserleri, bulaşık (kontamine) araç ve aletler, insan, yabani hayvanlar, kuşlar, rüzgar ve nakil araçları ile de bulaşabilmektedir.
İnsanlar da ise enfekte hayvanlar ile temas yahut enfekte et ve süt eserleri ile enfeksiyonu nadiren aldıkları bildirilmektedir.
ŞAĞ HASTALIĞI BELİRTİLERİ
Sığırlarda ateş, iştahsızlık, depresyon ve süt randımanında azalma birinci klinik bulgulardır. 24 saat içerisinde salya akışı başlar ve dil-dişetinde veziküller şekillenir. Keseciklere (veziküllere) interdigital bölgede, koroner bölgede, göğüs derisinde, ağız ve burun mukozasında rastlanabilir. Veziküllerin yırtılması ile geniş ülseratif yaralar şekillenebilir.
Dildeki yaraların (lezyonların) çoklukla birkaç günde güzelleşmesine rağmen ayaklardaki ve nazal bölgedeki lezyonlar çoğunlukla ikinci (sekunder) bakteriyel enfeksiyonlara maruz kalırlar. Sekunder bakteriyel enfeksiyonlar sonucu pneumoni ve mastitis görülebilir, tırnak düşebilir.
Koyun ve keçilerde hastalık daha hafif seyirlidir. Hastalık koyunlarda ekseriyetle topallık ile karakterizedir ve topallık süreklilik gösterir. Ağızdaki lezyonlar sığırlardaki lezyonlardan daha küçük ve daha kısa periyodiktir. Çoklukla hastalığın yol açtığı ekonomik kayıplar sığırlarınkinden daha düşüktür ve klinik bulgular lakin dikkatli bir müşahedeyle belirlenir.
Şap hastalığının mevt (mortalite) oranı düşük olmakla birlikte genç hayvanlarda virusun kalpte yerleşmesi (lokalize) sonucu mevtle sonuçlanan myokarditis olguları görülebilir. Hastalığın bulaşma (morbidite) oranı ise yüksek olup, et ve süt verimlerindeki süratli düşüşe bağlı ekonomik kayıplar değer taşımaktadır.
Klinik bulgular hastalıktan kuşku ettirmekle birlikte kesin teşhis virolojik yahut serolojik prosedürler kullanılarak konulmaktadır. Ayırıcı teşhiste; topallık, mukozal erozyonlar, salya, nazal akıntı ve göğüs lezyonlarına yol açan enfeksiyonlar göz önünde bulundurulmalıdır.
HASTALIK İÇİN 4 ANA STRATEJİ
Şap hastalığının denetimi için uygulanan 4 ana strateji vardır. Bunlar:
A. Kesim
B. Karantina
C. Aşılama
Bir ülkede yahut bölgede bu usul yahut sistemlerden hangilerinin uygulanacağına karar vermek için, öncelikle sosyo-ekonomik durum, hayvan varlıklarının durumu ve şap hastalığı istikametinden epidemiyolojisi, iklim-coğrafik kuralları dikkate alınarak kâr-zarar tahlillerinin yapılması gerekmektedir.
KESİM:
Şap hastalığına yakalanmış hayvanların ve bunlar ile temas etmiş hayvanların kısma tabi tutulmasıdır. Hedef temel virus kaynağının tüketilmesi (eliminasyonu) ve virusun hayat seyrinin (siklusunun) kırılmasıdır. Bu yolun dezavantajı , büyük ölçüde hayvan kaybına neden olmasıdır.
Şap hastalığının sporadik olarak seyrettiği aşılama programını bırakmış ülkelerde bu prosedür uygulanmaktadır. Lakin hastalığın yayılmasının (insidensinin) düşük olduğu ülkelerde ekonomik olan bu sistem, hastalığın yaygın olduğu ülkelerde hem ekonomik değildir, hem de toplumsal kabulü hayli güçtür.
KARANTİNA:
Şap virusunun epidemiyolojik durumu ve edinilen tecrübeler gözönünde bulundurulduğunda, yalnızca bu prosedür ile sonuç alınamayacağı açıktır. Fakat başka prosedürler ile birlikte uygulandığında mana taşımaktadır.
AŞILAMA:
Amaç hastalığın yaygın olduğu ülkelerdeki hayvan topluluğunda (popülasyonunda) yüksek antikor seviyesinin sağlanmasıdır. Bu emelle tertipli ve ağır aşılama programları ile popülasyonda virusa karşı direnç sağlanması hedeflenmektedir. Lakin muvaffakiyet sağlanabilmesi için karantina ve önleyici (profilaktik) tedbirlere ihtiyaç vardır. Aşılama stratejisinin belirlenmesinde hastalığın epidemiyolojisi, çevresel faktörler, çiftçilerin kültür düzeyi üzere faktörler de değer taşımaktadır.