Gizem Üstündağ
DUVAR- İskoç direktör Charlotte Wells’in birinci uzun metrajlı sineması “Aftersun”, dünya prömiyerini Cannes Sinema Festivali’nin Eleştirmenler Haftası’nda yaptı. Şenlikten French Touch Heyet Mükafatı ile dönen sinema, 6 Ocak’ta MUBI’de izleyiciyle buluşacak.
‘Hatırlama’nın sinemada nasıl yansıtılabileceğinin başarılı bir örneği olan “Aftersun”, birebir vakitte etkileyici bir zihin sineması.
Son derece mütavizi, anlatmak istediğini seyircinin gözüne sokmayan, epey minimal bir anlatıya sahip. Çok şahsî bir kıssayı dramatize etmeden, sinematografiye hizmet eden ufak nüanslarla aktarıyor; ışığın kullanımı, kameranın açısı, art planda çalan müzik ile sinema çok şahsî bir yerden kalplerimize dokunmayı başarıyor ve yılın en beğenilen sinemalarından biri olmayı hak ediyor.
Film 90’lı yıllarda Fethiye’de geçiyor. Bir şeyleri hatırlayarak, geri çağırarak hayatı deneyim eden bir bayanın üzerine kuruluyor aslında kıssa. Bir bayan çok küçük, çok yalın anlar üzerinden babasıyla geçirdiği tatili hatırlıyor.
“Aftersun”, hatırlama aksiyonunu kayıt altına alınan imajlar üzerinden kurguluyor. Her biri de o anları kaybetmemek ismine çekilmiş olan manzaralar. Biteceğini bilerek o ‘an’a tutunma uğraşı… Galiba sinemanın en kalp kıran kısmı da burası oluyor.
Bir görüntü kaydıyla açılan sinema, bir görüntü kaydıyla da sona eriyor. Yani sinema anda takılı kalmış bir yaşantıyı yas parantezine alıyor ve yine yaşanamayacak vakit dilimlerini büyük bir kayıp hissiyle yansıtıyor.
Film görüntü imgeleriyle ilerlerken bir yandan da şuurlu bir zihnin yarattığı imgelerle bölünüyor. Yetişkin Sophie’nin zihnini izliyoruz aslında; tasarladığı, olmasını istediği anları deneyim ediyoruz. Göz alıcı ışıkların olduğu bir dans pisti ve Sophie’nin babasıyla dans ettiği anların imajları bunlar; artık gerçekleşemeyecek olanın sadece zihinde tasarlandığı imgeler.
Yetişkin Sophie artık babasıyla olan tüm kavuşmalarını, yüzleşmelerini bu zihin alanında tasarlıyor. Kocaman yanıp sönen ışıklar içinde tüm keyfiyle dans eden babası, Sophie’nin varlıklı hayal dünyasına çok şey borçlu. Dans pistindeki ışıklar ise hayattayken bile varlığından bir türlü emin olamadığı, bir kaybedip bir bulduğu babasının güçlü bir alegorisi.
Derin bir kayıp ve yas hissi var sinema boyunca ve bu his romantik bir nostalji değil, geçmişe ve çocukluğa dair sert bir telaffuz.
Çocukluk, dönüp dolaşıp döneceğimiz bir yer üzere hissetsek de büyümek geri dönüşleri imkânsız kılıyor. Babasının kucağına yatan Sophie, İskoçya’ya geri dönüp dönmeyeceğini soruyor. Babası ise ‘’Doğduğumuz yere dönmek imkansızdır’’ diyor. Bu sahne çocukluğun hoş bir temsili oluyor. Çocukken ‘’çocuk’’ kalabilmek daimi olsa da büyüdükçe bunun imkânsız olduğunun altını çiziyor. Çocuk, olduğu yerde memnunken yetişkin artık oraya dönemiyor. Sinemanın ana cümlesini baba aslında çoktan söylüyor: Büyüdüğün yere dönmek imkânsızdır.
Yer yer rol karmaşası yaşanıyor sinemada. Ebeveyn-çocuk rolleri alt üst oluyor, bilakis dönüyor. Çocuk, çocuk olamıyor zira baba ‘’babalığını’’ yapamıyor.
Baba karakteri son derece titizlikle yazılmış bir karakter diyebiliriz. Hayatını tam olarak yaşayamamış, isteklerini gerçekleştirememiş lakin sinema tüm bunlara dair kesin bir şey söylemiyor. Karşımızda babasının acısı ile nasıl baş edeceğini bilemeyen çaresiz bir çocuk görüyoruz.
Baba karakteri en baştan ‘’kırılmış’’ bir karakter olarak edebi bir metin tadında tanıtılıyor. Öz saygını kaybetmiş, değersizlik hislerine gark olmuş depresyonun avucunun içinde olan bir baba. Ancak tekrar de bir mana arıyor, bir şeylere tutunmaya çalışıyor. Yaptığı Tai Chi dansı mesela, bir hayata tutunma formu aslında. Aynada tükürdüğü kendisi öfkesinin bir dışavurumu, değersizliğinin incelikli bir anlatımı. Açılış sekansından itibaren kolu babanın kolunun alçılı olduğunu görüyoruz, sonra kendi yollarıyla çıkarıyor alçıyı kolundan. Kırılmışlığı yeniden kendi edinimiyle telafi etmeye çalışıyor ancak ne derece sağlıklı bu yaptığı, bilinmiyor..
Her şeyin sonunda elimizde inanılmaz bir kapanış sahnesi kalıyor. Baba ile kızın ayrıldığı sahnede sinema donuyor. Kameranın donduğu yerden Sophie’nin yetişkin dünyasına geçiyoruz. Elinde kamerayla oturduğu yerden izlediğinin, sinema boyunca tüm bu izlediklerimiz olduğunu fark ediyoruz. Sonra kamera babanın eline geçiyor ve babanın açısından izlemeye devam ediyoruz. Havaalanı sandığımız yerin kapısından içeri giriyor baba; sinemanın başından beri yer yer gördüğümüz ışıklı dans pistinin içine. Yani Sophie’nin zihnine. Buradan sonrası sadece Sophie’nin dünyasında olup bitiyor; konuştukları, sustukları, kavuştukları… Babası zihninde hayat buluyor sırf. Anlıyoruz ki yaşayacak tek bir anı yok geriye.
“Aftersun” kayba ve vefata dair izler bırakan, uzun müddet tesirinden çıkılamayacak bir sinema.