ÂLİM KAHRAMAN
Büyüyenay Yayınları’nın son kitapları ortasında Tebrizli bir hikâyecinin; Rukayye/Rukiye Kebiri’nin İçimdeki Kız’ı yayımlandı. Türkiye’de Kebîrî, kendisiyle yapılmış bir konuşma (Dergâh, Ağustos 2020, nr. 366) ve Türkiye Türkçesinde yayımlanmış bir romanı (Açlık Baratası, 2020) ile biliniyordu. Artık buna, İçimdeki Kız da eklendi.
Hayatı ve hayatıyla iç içe geçmiş öyküleriyle İran’daki çağdaş Azeri edebiyatına bir ışık düşürüyor Rukiye Kebîrî. 1963’te Hoy’da doğmuş, yirmi yedi yıldır Tebriz’de yaşıyormuş. Belirli ki bu iki kente farklı bir bağlılığı var muharririn: “Şems-i Tebrizî’nin türbesinin, topraklarına manevî bir rahmet bağışladığı Hoy kentinde dünyaya gelmiş”im, diyor. Şehriyar’dan el almış. Birinci yayımlanan öyküsü Farsça yazdığı bir metin. Bir şenlik gecesi kendisinden Türkçe bir şiir okuması istenince, o güne kadar ana lisanında (Azeri Türkçesi) yazmaya çalışmadığının farkına varıyor. Bu sırada kırk beş yaşındadır (buna nazaran 2008 yılı olmalı). Çabucak Tabip Behzat’ın Türkçe-Farsça sözlüğünü alır ve ana lisanında kendini güçlendirmeye ve yazmaya başlar. On-on iki yıl içinde kıssa kitapları ve romanlar muharrir. İran’da ve Türkiye’de (iki defa) mükafatlar alır. Bir isteği vardır: “Türkiyeli mütercim ve yayıncılar İran’da olduğu üzere daha çok Nobel ve Plutzer üzere mükafatları alan yapıtlara ehemmiyet vermekte, sermaye yatırmakta ve bu yapıtları Türk toplumuna tanıtmaktadır. Bundan sonra Azerbaycan Türkçesinde kaleme alınan yapıtlardan [eserlerin] de Türkiye’deki mütercim ve yayıncıların dikkatini çekmesini umut ederim.”
Kebiri’nin kişiliğine baktığımızda gençlik yıllarındaki Marksist/Sosyalist tecrübeler, varoluşçu okumalar, Tebriz ve Hoy’un toprağından ruhuna işleyenleri iç içe geçmiş halde bulmak mümkündür. Onun yazgısı, yirminci yüzyılda var olmaya çalışan Orta-Doğu, Afrika ve dünyanın diğer yerlerindeki insanımızın mukadderatından bir numunedir. Bugün bir durulmaya ulaşan kalemiyle bize şunu söylüyor: “ … muharrirlerimiz bahse değer atfettikleri kadar form ve tekniğe de değer verir ve dahası edebiyatı ideolojik çerçevenin dışına çıkarırlarsa daha güçlü eserler yaratabilirler diye düşünüyorum.”
Kendi sanatını “insanî ve içtimâi” olarak tanımlıyor. Sonra da ekliyor: “ … bayan konusu, insan varlığı, insan hakları ve beşerdeki çelişkileri yazmaya meraklıyım.” Bilim-kurgu tipinde bir romanı da vardır. İran’da Azerî Türkçesiyle yazan birinci çağdaş bayan yazarmış. İçimdeki Kız kitabı, kitaptaki birinci kıssadan (“İçimdeki Kız”) ismini almış. Şu cümleyle başlıyor: “Yine içimdeki kız isyan ediyor.” Daha bu cümleden bile onun kıssasını yapan bayan, ikilik (çelişki) ve varolma problemlerine ulaşabiliyoruz. Karlı ve soğuk bir günde Tekaltı Dağı’na tırmanan iki “yoldaş” (bir genç kız ve erkek) anlatılıyor bu kıssada. Kızın penceresinden.. Marks’ı ve kapitalizmi konuşur erkek daha çok o gün. Öykü boyunca kız ve içindeki kızın birbiriyle çelişmeleri, çatışmaları, bazan da bir noktada buluşmaları kıymetli bir yer meblağ. Bir öteki taraftan de iki gencin (kız ile erkeğin) birbirlerini tanıma seyahatidir bu. İçinde evlilik kanısı de bulunan.. (Kızın içindeki kişilik bölünme ve çatışması bana Tanpınar’ın “Yaz Yağmuru” öyküsündeki Sabri’nin içinde konuşup duran Karagöz ve Hacivat’ı hatırlattı.)
DİK DURUŞLU KADINLAR
Kitabın öne çıkan öykülerinden biri de “Mavayıl”. Geçirdiği bir bağırsak ameliyatı sonrasında bağırsağının ucu karnına bağlanan bir bayanın günlükleri formunda yazılmış. Birçok öyküsünün bayan kahramanları üzere “Mavayıl”daki bayan da bir muharrirdir. Kebirî’nin birkaç ana tema’sının bu kıssada bir ortaya geldiğini görüyoruz. Bunların başında aile içindeki bayanın kocası karşısındaki durumu bulunmaktadır. Öykülerdeki kocalar genel olarak eşlerine karşı biraz ilgisizdir. Rukiye Kebiri’nin bayan şahısları hayat karşısında dik duruşludur. Fakat birebir vakitte onlar, bir ilgisiyle eşlerine çabucak yaklaşmaya hazır, dinamik bir iç dünyaya sahiptirler. Erkekler için eşle bağ pörsümüş ve sıradanlaşmış üzeredir. Öykülerde bayanları meskenini terkederken buluruz ekseriyetle (“Patlıcan Rengi Mazda”). Olayları onların penceresinden izlediğimizden ilgi gereksinimlerini çabucak hissederiz.
Hastalık da ikinci bir izlektir İçimdeki Kız kitabında. Bu hastalıklar bayanların başındadır ve onları maddî olmanın ötesinde asıl psikolojileri bakımından önemli formda hırpalamaktadır. Mavayıl’daki bayan, en olmadık anlarda makus kokusu, münasebetsiz sesi ve maddî varlığıyla ailesiyle (kocası, kızı ve oğlu; fakat en fazla kocası) ortasına giren karnındaki torba yüzünden sonunda kendini bir odaya kapar, etrafıyla münasebetlerini en aza indirir. (Hikâyeciliğinin natüralizme kayan katı gerçekçiliğini en çok da bu kıssada, o torbayı anlatırken ortaya koyar muharrir.) Bu bayanın üst kat komşusu da yakalandığı kanser hastalığı sebebiyle iki göğsü alınmış bir öteki hasta bayandır. Muharririn “Vu Vei” öyküsündeki bireyi bu “tahta göğüslü” bayan olacaktır. Bu sefer de onun altüst olan psikolojisini, yaralanmış bayanlığını bulacağız kıssada.
Hayat bayanları, bayana yönelik tecavüz üzere diğer hususlar da yer alır İçimdeki Kız’da. “Kadın” bir sorun olarak birçok sorunuyla, iç dünyasıyla yerini alır kitaptaki kıssalarda. Hakkında okuduğum birtakım satırlarda, öykülerinde çizdiği kuvvetli bayan karakterlerden kelam ediliyor müellifin. İç çatışmaları, hastalıkları, bulamadıkları ilgiyle kuvvetliden çok yıpranmıştır onun bayan bireyleri. Lakin asıl güçlü olan, onları lisana getirişteki yazı gücüyle muharrirdir. Rukiye Kebiri’nin bayanı önceleyen tavrı, batılı feministlere de teğe bir uymaz. Bir çeşit sağduyuyla Kebiri, aile içinde ele aldığı bayanı, tüm sorunlarına karşın yapan bir açıyla resmeder. Esasen kendisi de cinsiyetçi olmadığını probleminin insan olduğunu konuşmasında tabir ediyor.
Rukiye Kebiri’nin kıssalarında kullandığı anlatım teknikleri de ayrıyeten ele alınmalı. Özgün yanları ortaya konmalı. Şimdilik yalnızca kitaptaki “Köroğlu da Yaşlanırmış” öyküsünü ismen anmakla yetineceğim.