Aynur Tekin
Gazeteci Tuğba Tekerek’in yazdığı ‘Taşra Üniversiteleri: AK Parti’nin Arka Kampüsü’ kitabı, 2006’da “her ile bir üniversite” siyaseti kapsamında açılmaya başlanan taşra üniversitelerini ele alıyor. Bağlantı Yayınları’ndan çıkan kitap, bu üniversitelerdeki eğitim kalitesine, kadrolaşmaya ve dinileşmeye dair çarpıcı örnekler ortaya koyuyor.
Tekerek, araştırma ve yazım süreci 8 yıl süren kitabında taşra üniversitelerinde uygulanan eğitim modeline yakından bakıyor. Araştırmaya nazaran; rektörün siyasi iktidara direkt bağlı olduğu, akademisyenlerin iktidarın çizdiği çerçevede kalmak zorunda olduğu bu üniversitelere öğrenciler sıfır netle bile girebiliyor.
Zaman vakit odağını genişletse de Tekererek’in bu çalışma kapsamında yakından baktığı beş üniversite Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi, Yalova Üniversitesi, Bingöl Üniversitesi, Giresun Üniversitesi ve Kilis 7 Aralık Üniversitesi.
Taşra Üniversiteleri, Tuğba Tekerek, 400 syf., Bağlantı Yayınları, 2023 “AK Parti bu üniversiteleri öğrenciler çok uygun eğitimler alsınlar, akademisyenler milletlerarası çapta araştırmalar yapsınlar diye açmıyor. 16 yıllık serüvene baktığımızda bunu net olarak görüyoruz” diyen Tuğba Tekerek, Gazete Duvar’ın sorularını yanıtladı.
AK Parti’nin 2006 yılında başlattığı her ile bir üniversite uygulaması nasıl ilerledi?
2006 yılında Türkiye’nin 40 vilayetinde 53 üniversite vardı. Fakat AK Parti hükümeti “Ben tüm vilayetlerde üniversite açacağım” dedi ve üç yılda 41 ile 41 üniversite açtı. Fakat üniversite açma furyası burada bitmedi. Öteki kentlere de ikinci, üçüncü, beşinci üniversiteler açıldı. 2006’da 53 olan devlet üniversitesi sayısı bugün 129’a ulaştı. Vakıf üniversitelerini de kattığımızda toplam sayı 208. Yalnızca İstanbul’da bugün 60 üniversite bulunuyor.
Her ile bir üniversite motivasyonu neye dayanıyor?
Ekonomik hareketlilik sağlamak, küçük kentlerde üniversite açmanın arkasındaki temel motivasyonlardan biri. Bu, AK Parti’nin seçim kampanyalarında da kullandığı bir telaffuz. Taşradaki mitinglerde, “Buraya üniversite açacağız, buraya daha çok öğrenci getireceğiz” deniyor. Pek çok vilayet ve ilçede, halk için üniversite değerli bir gelir kapısı. Bana şöyle bir şey söylenmişti: “Burada hesaplar, ‘üniversitede 10 bin öğrenci var, her biri günde bir simit alsa’ diye yapılıyor.” Hatta enteresan bir örnek vereyim: Giresun Üniversitesi 2014 yılında açılışını üç hafta erteliyor. Giresun Otel ve Kahveciler Odası buna karşı bir açıklama yapıyor. “Zaten kentimizde para sirkülasyonu bulunmamaktadır” cümlesini kuruyorlar; öğrencilerin gelmeyişi esnafı zorda bırakacak, yetkililer hemen açıklama yapmalı diyorlar.
Başka hangi nedenler var her ile üniversite açmanın gerisinde?
Bu üniversitelerle, AK Parti tıpkı vakitte 81 vilayette kendi entelektüellerini, kendi profesörlerini, oluşturmayı hedefliyor. Alışılmış çok kıymetli nedenlerden biri Erdoğan’ın da söylemiş olduğu üzere dindar jenerasyonlar yetiştirmek. Üniversiteleri o denli bir kurguluyorlar ki bilim ve dinin yan yana olduğu, hatta iç içe geçtiği bir yapı var.
‘İSTEDİKLERİ KİŞİYİ ATAMAK İÇİN MADDEYİ BİR HAFTALIĞINA DEĞİŞTİRDİLER’
Bu durum dersliklere nasıl yansıyor?
Taşra üniversitelerinde verdiği dersle kendi uzmanlığı ortasında hiçbir alaka olmayan hocalar olduğunu olduğunu görüyoruz. Örneğin Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi’nde İlkçağ Tarihi, Ortaçağ Tarihi, Avrupa Birliği, İnsan Hakları ve Din Kültürü derslerini birebir hoca veriyor. “Bu hocanın eğitimi nedir?” diye soracak olursanız YÖK Akademik data tabanına nazaran bir doktorası yok, yüksek lisansı da yok, yalnızca üniversite mezunu… Liyakatli takımların öncelik olmadığı, iktidarın kendi siyasi ve ekonomik maksatları için araçsallaştırdığı üniversitelerde işte bu türlü hocalar var.
Pek çok öğrenci, bu üniversiteler sayesinde yükseköğretime geçebiliyor. Bunu nasıl değerlendiriyorsunuz?
Evet, 81 ile ve pek çok ilçeye yayılmış üniversiteler, gençlerin üniversiteye erişimi açısından çok değerli. Üniversite için İstanbul’a gelemeyecek Ağrı’daki, Kilis’teki, Hakkari’deki bir genç kendi vilayetinde üniversite olduğu için oralarda üniversite okuyabiliyor. Ayrıyeten hem başörtüsü yasağının kalkması hem de kendi kentlerine üniversitenin gelmesi daha evvel bunu hayal edemeyen, muhafazakâr ailelerdeki pek çok genç bayanın da üniversiteye girmesini sağladı.
Öğrenciler bu üniversitelere nasıl bir altyapıyla geliyor?
Bu öğrenciler ortasında neredeyse sıfır netle üniversiteye girenler var. 2021 yılında, üniversite imtihanına girenlerin üçte biri birinci barajı aşamadı. Yani bu, bir lise mezuniyet imtihanı olsaydı, liseden mezun olamayacaklardı. Örneğin 2021 yılında Bartın’da moleküler biyoloji kısmına giren bir öğrencinin “Biyoloji neti kaçtır?” diye sorarsanız; sıfır! Tıpkı vakitte fizikten, kimyadan da sıfır net yapmış. Münasebetiyle fene dair hiçbir şey bilmeksizin üniversiteye giriyor öğrenciler. Bir akademisyen, “Biz derslerde ders anlatıyormuş üzere yapıyoruz, öğrenciler dinliyormuş üzere bile yapmıyorlar ve biz buna üniversite diyoruz” demişti.
‘PSİKOLOJİ KISMINDA PSİKOLOG YOK’
Eğitimin niteliği sorununu biraz daha açar mısınız?
Örneğin Munzur Üniversitesi psikoloji kısmı, yalnızca iki öğretim üyesi ile açıldı. İki öğretim üyesinden kısım lideri olarak atanan kişi, bir hemşire. Daha evvel üniversitenin sıhhat meslek yüksek okulunda çalışıyor. Psikiyatri hemşiresi… Psikolojiyle buradan irtibat kuruyorlar lakin sonuçta hemşire. Yanına atadıkları ikinci kişi de bir felsefeci. Münasebetiyle psikoloji alanından hiçbir hoca olmaksızın bir psikoloji kısmı kuruluyor. Davranışsal biyoloji dersini de veterinerlik kısmından gelen bir hoca anlatıyor. Dışardan görevlendirmelerle sorunu çözmeye çalışıyorlar fakat sorun çözülemeyecek kadar büyük. Geçen yıl kısımdan birinci sınıf öğrencileriyle konuşmuştum, demişlerdi ki “Bunca aydır bu bölümdeyiz tek bir psikologla ders yapamadık.” Yalnızca birkaç kere kentteki bir psikolog istekli olarak konferans vermiş. “Tek gördüğümüz psikolog o oldu” diyorlar. Bir öbür çarpıcı örnek de şu; bir tıp öğrencisi “Bizim nöroloji dersimize fizik tedavi hocası giriyor” demişti.
‘BOĞAZİÇİ’Nİ BİR TAŞRA ÜNİVERSİTESİNE DÖNÜŞTÜRMEK İSTİYORLAR’
Kitabın yazıldığı sekiz yılın ikisi sizin de mezunu olduğunuz Boğaziçi Üniversitesi’ne atanan kayyum rektöre karşı yapılan aksiyonlarla geçti. Bu durum çalışmanızı nasıl etkiledi?
AK Parti hükümeti, taşrada kendi istediği üzere bir üniversite modeli kurdu. Bu, kurulduğu yeri kalkındırması, dindar jenerasyonlar yetiştirmesi hedeflenen, iktidarın tezlerini savunacak profesörlerin olduğu, hiçbir formda özerk olmayan, AK Parti teşkilatıyla son derece yakın çalışan, rektörün siyasi iktidara göbekten bağlı çalıştığı bir üniversite modeliydi. Siyasi iktidar sonra tıpkı modeli büyük kentlere taşımaya çalıştı. Bunu pek çok üniversitede biraz zorlanarak da olsa kıymetli ölçüde başardı. Ancak Boğaziçi’ne geldiğinde önemli bir direnişle karşılaştı. Boğaziçi Üniversitesi’ne hocaların, idarecilerin haberi olmaksızın bir gecede fakülteler açılıyor ya da enstitüye hiç bilmedikleri bir lider atanıyor. Bunların katbekat fazlası taşra üniversitelerinde sıkça oluyor ve bunları hiç duymuyoruz. Aslında yurt çapında yükseköğretimin taşralaştığı bir devirden geçiyoruz. Boğaziçi Üniversitesi’ndeki direniş bu taşralaşmayı görünür kıldığı için de çok kıymetli.
Uludağ Üniversitesi’nde üretimi devam eden 20 bin kişi kapasiteli caminin projesi. ‘HER YEDİ REKTÖRDEN BİRİ İLAHİYATÇI’
Kurucu motivasyonlardan biri olan dindar jenerasyon yetiştirme gayesi, taşra üniversitelerinde kendini nasıl gösteriyor?
En başta akademik takımlar oluştururken adayın AK Parti ideolojisine muhalif olmaması değerli bir kriter olarak görülüyor. Ayrıyeten örneğin üniversitelerde ilahiyatçıların son derece aktif olduklarını görüyoruz. Bugün devlet üniversitelerindeki her 7 rektörden biri ilahiyatçı.
Dinileşme yerleşke hayatına nasıl tesir ediyor?
Mesela, her üniversite yerleşkesinde bir cami var. Mescitler birer “nişan” olarak görülüyor. Ayrıyeten Bakan Bekir Bozdağ’ın “Üniversitelerimizin yerleşkelerinde mescitlerin bulunması, fakültelerin bulunması kadar ehemmiyetlidir.” diye açıklaması var. Bu mescitler oradaki üniversite öğrencilerinin ve işçisinin dini ibadetini kolaylaştırmaya yönelik olarak yapılmıyor, bunun çok ötesinde işlevler üstlenecek formda tasarlanıyorlar. Bugün Türkiye’nin en büyük üçüncü mescidi Uludağ Üniversitesi’nde yapılıyor. 20 bin kişi kapasiteli… İstanbul’daki Çamlıca Cami’nin bir gibisi olarak düşünülebilir. Erdoğan, “Bursa’ya bir selatin cami yapalım” diyor ve bunun için en uygun yer olarak üniversite yerleşkesini buluyorlar. Uludağ Üniversitesi’ndeki cami öbür pek çok yerleşke mescidi üzere bir kompleks olarak tasarlanıyor. İçinde stant salonları, amfiler, konferans salonları var. Mescitteki bin 500 kişilik konferans salonu üniversitedeki öteki konferans salonlarından daha büyük. Yani yerleşkedeki en geniş iştirakli konferans bir caminin içinde yapılacak.
Peki yurtlarda durum nasıl?
Tüm yurtlarda en az bir manevi rehber var. Manevi rehberler, öğrencilerin ruhsal sıkıntıları konusunda da dersle ilgili hususlarda da onlara yardımcı olmaya soyunuyorlar. Halbuki bu alanlarda danışmanlık yapabilecek bir yetkinlikleri yok, asıl yaptıkları şey öğrencileri çok önemli bir formda dine yönlendirmek.
‘MANEVİ REHBERLER BAŞÖRTÜSÜ KUTLAMASI YAPIYOR’
Nasıl bir yönlendirme bu?
Manevi rehberlerin Diyanet TV’deki bir programda kendi anlatımlarından örnek vereyim: Bir manevi rehberin “Başını açmak isteyen bir öğrencim vardı. Onunla 3 ay boyunca her akşam konuştum ve sonunda o başını açmamaya karar verdi ve din konusunda da son derece sorumlu bir insan haline geldi” minvalinde bir anlatımı var. Mesela bir manevi rehber, sabah namazı için uyandırma timleri kurduklarını anlatıyor. Bir diğeri manevi rehberlikle ilgili bir sunumunda “başörtüsü kutlaması” yaptıklarını tabir ediyor ve sunumda yan yana dizilmiş başörtülerin fotoğrafı var. Yani manevi rehber, yurttaki bir öğrenci başını örttüğünde hem o öğrenciyi hem de başkalarını teşvik etmek için kutlamalar yapıyor.
Dindar jenerasyon yetiştirme uğraşları öğrenciler üzerinde tesirli oluyor mu?
Dindarlık konusunda Türkiye genelinde ve kamuoyu araştırmalarında gördüğümüz, gençlerin dinden uzaklaşmasına dair işaretleri üniversitelerde de görmek mümkün. Kimi öğrenciler ateizm, agnostisizm üzere şeyleri merak ediyor. AK Parti’nin gayretleri birtakım öğrencilerde karşılık bulsa da genel olarak pek işe yaramıyor üzere görünüyor.
‘ÖĞRENCİLER BURASI YÜKSEK LİSE DİYOR’
Öğrenciler, üniversiteyi ve yerleşke hayatını nasıl görüyor?
Farklı üniversitelerde eğitim niteliği konusunda farklı düzeyler var. Akademik takımın yetersiz olduğu yerlerde okuyan öğrenciler, buraların gerçek manada üniversite olmadığını söylüyor. “İri lise,” “yüksek lise,” “imam hatip üniversitesi” üzere benzetmeler yapıyorlar. Bir öğrenci şunu demişti. “41 ile üniversite açıldı fakat aslında hala 5-10 vilayette üniversite var.” Birtakım kısımlarda akademisyenlerin uğraşlarıyla tahminen ilerleme olabiliyor. Lakin öğrencilerin kıymetli kısmı aldıkları eğitimden ve yaşadıkları yerleşke hayatından son derece mutsuz. Ayrıyeten, öğrencilerde inanılmaz bir gelecek telaşı var. “Üniversiteden mezun olunca ne yapacağız?” en çok sorulan sorulardan.
Peki üniversitelerde bundan sonraki gidişata dair neler söylersiniz?
Bundan sonrası için farklı senaryolar kurmak mümkün. Kritik bir noktaya dikkat çekmek istiyorum. Üniversitelere 10 yıl evvel araştırma vazifelisi olarak alınan akademisyenler artık öğretim üyesi takımına giriyorlar. Bu genç akademisyenlerin bir kısmı da vakti vaktinde mülakatsız olarak istihdam edilmiş, münasebetiyle siyasi saiklerle elenememiş, yurtiçinde ve yurtdışında âlâ üniversitelerde eğitim görmüş bireyler. Yani genel olarak akademik takımlarda sayısal bir düzgünleşme var, kimi yerlerde nitelik de artıyor. Üniversiteler artık daha içi dolu, daha “üniversite gibi” yerler olarak görünüyor. Lakin bu bizi yanıltmamalı çünkü bu üniversitelerde özerklik yok, ve bu akademisyenler de siyasi iktidarın çizdiği alanda hareket ediyor, derste anlatmaları gereken hususları özgürce anlatamıyor ya da sempozyum bahislerini siyasi iktidara nazaran belirliyorlar. Münasebetiyle, özerkliğin olmadığı bu modelin olağanlaşması tehlikesi önümüzde duruyor.
‘ÇÖZÜM ÜNİVERSİTE ÖNCESİ EĞİTİME ODAKLANMAK’
Söyleşi boyunca çarpıcı örnekler paylaştınız, teşekkür ederiz. Bitirirken soralım, ne yapmalı, nasıl yapmalı?
İlk yapılması gereken şey, üniversite yerine üniversite öncesi eğitime odaklanmak. 8 milyon üniversite öğrencimiz var diye Erdoğan’ın Merkel’e hava atmasının ötesinde hiçbir işe yaramıyor, bu kadar üniversite açmak. Ayrıyeten, dinileşme sürecinin, ilahiyatçıların üniversitede kazandığı yükün geriye döndürülmesi gerekiyor. Öğrencileri, dindar ve milliyetçi bir ideolojinin neferleri olarak yetiştirme motivasyonundan kurtulmak ve onlara kendilerini özgürce geliştirebilecekleri bir ortam sağlamak çok değerli. Hasılı üniversitelerin özerk kurumlar olarak baştan aşağı tekrar yapılandırılması gerekiyor.